تا چند دهه پیش، هرگونه جراحی شکمی به معنای یک برش بزرگ، درد شدید و دوران نقاهت طولانی بود. اما امروزه، علم پزشکی به نقطه‌ای رسیده است که می‌توان همان جراحی‌ها را با کمترین تهاجم ممکن انجام داد. جراحی لاپاراسکوپی نقطه عطفی در تاریخ جراحی است توانسته خیلی از ناممکن‌ها را ممکن کند. این روش، ابزارهای جراحی سخت را با دوربین و ابزارهای ظریف‌تر جایگزین کرده و به همین احتمال خیلی عوارضی که در جراحی باز اتفاق می‌افتاد را کاهش داده است.
اگر می‌خواهید نکات مربوط به این جراحی را به طور کامل بدانید، ادامه این مطلب را مطالعه کنید که لاپاراسکوپی را از دیدگاه دکتر عبدالعلی رازقیان، متخصص جراحی عمومی برای شما توضیح داده‌ایم.
آشنایی با مفهوم لاپاراسکوپی
لاپاراسکوپی یک روش جراحی کم‌تهاجمی است که امکان انجام عمل‌های تشخیصی و درمانی را بدون ایجاد برش بزرگ فراهم می‌کند. در این روش، جراح با کمک لاپاراسکوپ (یک لوله نازک مجهز به دوربین و نور) داخل بدن بیمار را روی مانیتور مشاهده می‌کند و عمل جراحی را انجام می‌دهد.
این تکنیک مزایای بسیاری دارد. مثلا کاهش درد بعد از عمل، کاهش خونریزی، دوران نقاهت کوتاه‌تر و جای زخم کوچک. در دهه های اخیر، لاپاراسکوپی به سرعت جایگزین بسیاری از جراحی‌های باز در جهان شده است و کاربردهای وسیعی در جراحی عمومی، زنان، اورولوژی و حتی برخی جراحی‌های قلب و قفسه سینه دارد.
آیا لاپاراسکوپی همان جراحی باز است؟
بسیاری از بیماران در ابتدا تصور می‌کنند که لاپاراسکوپی با جراحی باز تفاوتی ندارد. در واقع، لاپاراسکوپی یک نوع جراحی است که با تکنیک کم‌تهاجمی انجام میشود. در جراحی باز، یک برش بزرگ ایجاد میشود تا جراح به اندام داخلی دسترسی پیدا کند اما در لاپاراسکوپی چند برش کوچک (معمولاً ۰.۵ تا ۱.۵ سانتی‌متر) ایجاد میشود و ابزارها و دوربین از طریق این برش‌ها وارد بدن می‌شوند.
این تفاوت باعث میشود درد و خونریزی و عفونت کمتر باشد و جای زخم کوچک‌تری داشته باشیم. به همین دلیل دوره نقاهت کوتاه است و بیمار سریع‌تر به زندگی روزمره باز خواهد گشت.
لاپاراسکوپی چه انواعی دارد؟
لاپاراسکوپی بر اساس هدف و روش انجام آن انواع مختلفی دارد:
1. لاپاراسکوپی رباتیک:
در این روش ابزارها توسط جراح کنترل می‌شوند اما از طریق کنسول رباتیک، دقت و کنترل بیشتری فراهم میشود و ریسک خطای انسانی کاهش می‌یابد. این روش هنوز در ایران جا نیوفتاده است.
2. لاپاراسکوپی تشخیصی:
برای بررسی وضعیت اعضای داخلی بدن و تشخیص بیماری‌ها کاربرد دارد و ممکن است درمان مستقیم در همان مرحله انجام نشود.
3. لاپاراسکوپی درمانی:
شامل انجام اعمال جراحی واقعی مانند برداشتن آپاندیس، کیسه صفرا یا ترمیم فتق است.
4. لاپاراسکوپی تک پورت (Single-Port):
فقط یک برش کوچک ایجاد میشود و تمامی ابزارها از همان مسیر وارد بدن می‌شوند. جای زخم کمتر و زیبایی بیشتر از مزایای این روش است.
لاپاراسکوپی برای چه افرادی مناسب است و برای چه افرادی مناسب نیست؟
موارد زیر به شما خواهند گفت که آیا برای این جراحی کیس مناسبی هستید یا خیر:
افراد مناسب برای این درمان
- مشکل جراحی مشخصی دارند مثل کیسه صفرا، آپاندیسیت، فتق، کیست تخمدان، اندومتریوز یا نیاز به تشخیص بیماری داخل شکم.
- وضعیت عمومی بدن‌شان خوب است و مشکل جدی قلبی-ریوی یا انعقادی ندارند.
- می‌خواهند سریع‌تر به زندگی عادی برگردند و جای بخیه کوچک‌تری داشته باشند.
- محدودیت حرکتی ندارند و می‌توانند پس از عمل به سرعت راه بروند و فعالیت سبک داشته باشند.
- خانم‌هایی که قصد بارداری دارند و نیاز به بررسی لوله‌های رحمی یا درمان اندومتریوز دارند.
افرادی که نباید این درمان را انجام دهند
- بیماران با چسبندگی شدید شکمی (مثلاً به دلیل جراحی‌های متعدد قبلی) که کار با ابزار لاپاراسکوپی را دشوار می‌کند.
- بیماران با مشکلات شدید قلبی یا ریوی که بیهوشی عمومی برای آن‌ها خطرناک است.
- بیماران با اختلالات انعقادی کنترل نشده که ریسک خونریزی بالایی دارند.
- وجود عفونت شدید شکمی یا پریتونیت حاد که نیاز به جراحی باز و شست‌وشوی وسیع دارد.
- بیماران با توده‌های خیلی بزرگ یا بدخیمی‌های پیشرفته که به فضای زیاد و دسترسی کامل نیاز دارند.
روش لاپاراسکوپی در کدام قسمت های بدن کاربرد دارد؟
روش لاپاراسکوپی به دلیل کم‌تهاجم بودن، دقت بالا و کاهش دوران نقاهت در بسیاری از اعضای بدن کاربرد دارد. مهمترین بخش‌ها عبارت‌اند از:
۱. شکم و دستگاه گوارش
- آپاندیس: برداشتن آپاندیس ملتهب با کمترین آسیب به بافت های اطراف
- کیسه صفرا: خارج کردن کیسه صفرا (کوله سیستکتومی) بدون ایجاد برش بزرگ
- روده و معده: ترمیم مشکلات روده، برداشتن توده‌ها و درمان بیماری های معده
- چاقی: انجام جراحی کاهش وزن، مانند بای پس معده یا اسلیو معده
۲. زنان و زایمان
- رحم و تخمدان: برداشتن کیست‌ها، جراحی اندومتریوز، هیسترسکوپی و بررسی ناباروری
- لوله‌های رحمی: تشخیص انسداد یا مشکلات ساختاری
- جراحی‌های ترمیمی لگن: اصلاح بافت‌های آسیب دیده یا ترمیم پارگی‌های رحم
۳. اورولوژی (کلیه و مجاری ادراری)
- کلیه: برداشتن سنگ‌ها یا توده‌های کوچک و حتی برداشت کلیه در موارد خاص
- مثانه و پروستات: انجام جراحی‌های محدود با کمترین آسیب به بافت های سالم
۴. قفسه سینه و قلب
- برخی جراحی‌های محدود ریه و قلب، مانند برداشتن توده‌های کوچک یا انجام بیوپسی، با لاپاراسکوپی یا روش‌های مشابه که آن‌ها هم کم‌تهاجمی هستند، انجام می‌شوند.
چرا جراحی لاپاراسکوپی انجام میشود؟
هدف اصلی انجام لاپاراسکوپی، تشخیص و درمان بدون آسیب زیاد به بدن است. برخی دلایل رایج آن شامل:
- برداشتن آپاندیس یا کیسه صفرا
- ترمیم فتق
- بررسی ناباروری یا مشکلات زنان
- درمان بیماری‌های چاقی
با انتخاب این روش، بیمار درد کمتری تجربه می‌کند، خونریزی کاهش می‌یابد و جای زخم بسیار کوچک است.
کدام پزشکان می‌توانند این جراحی را انجام دهند؟
لاپاراسکوپی نیازمند تخصص و مهارت بالای جراح است. جراحانی که می‌توانند این عمل را انجام دهند عبارتند از:
- جراحان عمومی با تجربه در جراحی شکمی
- جراحان گوارش برای بیماری‌های روده، معده و کیسه صفرا
- جراحان زنان و زایمان برای جراحی‌های لگن
- جراحان اورولوژی برای کلیه، مثانه و پروستات
اگر پزشک شما، متخصصی مانند دکتر عبدالعلی رازقیان (متخصص جراحی عمومی) باشد، با تجربه بالای خود ایمنی و موفقیت عمل را تضمین می‌کند.
آمادگی های لازم قبل از جراحی لاپاراسکوپی
برای ایمنی و موفقیت عمل، بیماران باید اقدامات زیر را انجام دهند:
- انجام آزمایش‌های قبل از عمل (خون، ادرار، تصویر برداری از اعضای مورد نظر)
- در جریان قرار دادن پزشک در رابطه با داروها و بیماری های زمینه‌ای
- ناشتا بودن حداقل ۸ ساعت قبل از عمل
- توقف مصرف برخی داروهای رقیق‌کننده خون طبق دستور پزشک
- آماده کردن حمایت خانوادگی برای روزهای اولیه پس از جراحی
عمل لاپاراسکوپی چگونه انجام میشود؟
مراحل یک جراحی لاپاراسکوپی در حالت عادی به شرح زیر است:
۱. بیهوشی یا بی‌حسی
غالبا بیشتر پزشکان برای جراحی‌های لاپاراسکوپی شکمی بیمار را بیهوش می‌کنند. این باعث میشود بیمار در طول عمل هیچ دردی احساس نکند و راحت باشد. امکان دارد در برخی جراحی‌های ساده‌تر، بی‌حسی موضعی یا نخاعی انجام شود. پزشک نوع بیهوشی یا بی‌حسی را با توجه به نوع عمل و وضعیت بیمار تعیین می‌کند.
۲. آماده سازی بیمار و ضدعفونی
در این مرحله که قبل از شروع عمل باید انجام شود، ناحیه مدنظر کاملا ضدعفونی می‌گردد. لوله‌های تنفسی و تجهیزات مانیتورینگ برای کنترل علائم حیاتی بیمار آماده می‌شوند. سپس تیم جراحی بیمار را در وضعیت مناسب بر روی تخت جراحی قرار می‌دهند تا دسترسی به محل عمل راحت‌تر باشد.
۳. ایجاد برش های کوچک (Ports)
بعد از اینکه تمام مقدمات عمل فراهم شد، پزشک عمل را شروع می‌کند. در ابتدا جراح چند برش کوچک (بین 1 تا 4 برش) در ناحیه مدنظر ایجاد می‌کند که این برش‌ها اندازه‌ای در حد تقریبا نیم سانت یا یک و نیم سانت دارند. این برش‌ها در حدی کوچک هستند که بعد از عمل با بخیه یا چسب جراحی بسته می‌شوند و جای زخم آن‌ها هم کمرنگ می‌ماند.
۴. ورود لاپاراسکوپ و ابزار های جراحی
پس از ایجاد برش‌ها، لاپاراسکوپ وارد بخش مورد نظر میشود و تصاویر داخل بدن بیمار روی مانیتور به نمایش در می‌آید. ابزارهای جراحی دیگر هم از طریق بقیه برش‌ها وارد می‌شوند و به جراح این امکان را می‌دهند که بتواند راحت‌تر عمل کند. مانیتور و تصاویر دقیقی که به پزشک می‌دهد، باعث میشود که پزشک به طور کلی بر عملیات داخل بدن نظارت داشته باشد.
۵. انجام عمل جراحی
در این مرحله، با توجه به نوع عمل و عضو مورد نظر عمل درمانی انجام میشود. مثلاََ نوع جراحی می‌تواند برداشتن آپاندیس، کیسه صفرا، از بین بردن سنگ کیسه صفرا، ترمیم و جراحی فتق، برداشت کیست تخمدان و یا درمان اندومتریوز باشد. در طول عمل، یکی از وظایف اصلی تیم پزشمی این است که خونریزی را کنترل کنند و بافت سالم اعضای داخلی کاملاََ حفظ شوند.
۶. پایان عمل و بستن برش‌ها
در پایان، پزشک ابزار و لاپاراسکوپ را از درون عضو مورد نظر خارج می‌کند و محل جراحی را هم به وسیله بخیه یا چسب جراحی می‌بندد و پانسمان می‌کند. بعد از اتمام عمل، بیمار به بخش ریکاوری منتقل میشود. اگر جراحی به وسیله بیهوشی انجام شده، پزشک باید صبر کند تا اثرات بیهوشی از بین برود و بعد علائم حیاتی بیمار را بررسی کند.
۷. روال بعد از عمل
بیمار معمولاً همان روز یا روز بعد از عمل ترخیص میشود. استراحت، مصرف داروهای تجویز شده، مراقبت از برش‌ها و رعایت رژیم غذایی سبک، مراحل مهم پس از عمل هستند.
برای مطالعه بیشتر: عمل لاپاراسکوپی بهتر است یا جراحی باز؟
اقدامات بعد از لاپاراسکوپی
پس از عمل، رعایت نکات زیر به بهبود سریع‌تر و کاهش عوارض کمک می‌کند:
- استراحت و پرهیز از فعالیت‌های سنگین برای چند روز
- رعایت رژیم غذایی سبک و هضم آسان
- مصرف داروهای تجویز شده برای درد و جلوگیری از عفونت
- مراقبت از محل برش‌ها و رعایت بهداشت
- مراجعه به پزشک برای ویزیت‌های پس از عمل
مزایا و معایب این روش چیست؟
موارد زیر مزایا و معایب روش لاپاراسکوپی را به طور کامل در اختیار شما قرار خواهد داد تا شما بتوانید با در نظر گرفتن همه جوانب، با دید آگاهانه تری تصمیمی گیری کنید:
مزایای لاپاراسکوپی✅
- برش کوچک و جای زخم کم: اسکارها کوچک و کمرنگ می‌مانند.
- درد و خونریزی کمتر: به دلیل آسیب کمتر به بافت‌ها، نیاز به مسکن کمتر است و مانند جراحی باز خونریزی زیادی ندارد.
- دوره نقاهت کوتاه‌تر: بیمار سریع‌تر به زندگی روزمره برمی‌گردد.
- کاهش خطر عفونت: احتمال ایجاد عفونت در برش‌های کوچک‌تر خیلی کمتر است.
- نتایج زیبایی بهتر: ظاهر شکم پس از عمل طبیعی‌تر باقی می‌ماند و جای زخم آزار و برش آزاردهنده نیست.
- تشخیص و درمان دقیق‌تر: چون در مانیتور تصاویر بزرگ‌‌تر دیده می‌شوند، این باعث میشود جراح دید واضح‌تری داشته باشد.
معایب و محدودیت‌ها❌
- نیاز به تجهیزات و پزشک متخصص: همه مراکز این امکانات را ندارند.
- هزینه کمی بالاتر: به دلیل ابزار و تکنولوژی پیشرفته، نسبت به جراحی باز کمی پر هزینه‌تر است.
- محدودیت در برخی موارد پیچیده: گاهی لازم است عمل به جراحی باز تبدیل شود.
- ریسک‌های بیهوشی: این ریسک در هر عمل دیگری که با بیهوشی انجام میشود، وجود دارد و در واقع ریسک خیلی نادری است.
بررسی عوارض و ریسک های جراحی لاپاراسکوپی + راهکارهای پیشگیری
در جدول زیر به طور کامل به بررسی عوارض بعد از این جراحی پرداخته‌ایم. همچنین یک سری راهکارهایی را هم ارائه داده‌ایم که می‌تواند از این عارضه‌ها پیشگیری کند:
| عارضه / ریسک | توضیح کوتاه | میزان شیوع | پیشگیری / مدیریت |
|---|---|---|---|
| عفونت محل برش | قرمزی یا ترشح | کم | رعایت بهداشت زخم، مصرف آنتی‌بیوتیک |
| خونریزی | داخلی یا از برش‌ها | کم | کنترل دقیق حین عمل، مانیتورینگ |
| آسیب به اندام های داخلی | احتمال آسیب به روده یا مثانه | بسیار نادر | مهارت جراح و استفاده از تجهیزات پیشرفته |
| تبدیل به جراحی باز | در موارد پیچیده یا خونریزی شدید | نادر | ارزیابی کامل قبل از عمل |
| عوارض بیهوشی | حساسیت، مشکلات تنفسی یا افت فشار | نادر | بررسی سوابق پزشکی، متخصص بیهوشی باتجربه |
| درد و نفخ بعد از عمل | ناشی از گاز CO₂ | شایع اما موقتی | خود به خود طی چند روز برطرف میشود |
| لخته خون | بیشتر در بیماران پرخطر | بسیار کم | تحرک زودهنگام، جوراب ضد آمبولی |
| واکنش دارویی | تهوع یا آلرژی به داروها | نادر | انتخاب داروهای ایمن‌تر، تست آلرژی در موارد لازم |
روند بهبود پس از جراحی لاپاراسکوپی: چه انتظاری داشته باشیم؟
- بیشتر بیماران ۱ تا ۳ روز پس از عمل می‌توانند فعالیت‌های سبک داشته باشند.
- درد معمولاً با داروهای مسکن قابل کنترل است و به مرور کاهش می‌یابد.
- جای زخم کوچک و به مرور کمرنگ میشود.
- بازگشت به کار یا فعالیت‌های عادی معمولاً بین ۱ تا ۲ هفته طول می‌کشد.
دوره نقاهت جراحی لاپاراسکوپی چقدر است؟
طول دوره نقاهت بسته به نوع عمل متفاوت است اما معمولا کوتاه‌تر از جراحی باز است. بیمار می‌تواند ۱ تا ۳ روز پس از عمل راه برود و فعالیت‌های سبک داشته باشد.
بهبودی کامل ممکن است ۲ تا ۴ هفته طول بکشد که آن هم به نوع عمل و وضعیت جسمانی بیمار بستگی دارد.
لاپاراسکوپی با بیهوشی انجام میشود یا بی‌حسی؟
اکثر جراحی‌های لاپاراسکوپی شکمی تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شوند تا بیمار در طول عمل راحت و بی‌درد باشد. در برخی موارد محدود و ساده، بی‌حسی موضعی یا نخاعی ممکن است کافی باشد. انتخاب نوع بیهوشی به تشخیص پزشک، نوع عمل و وضعیت سلامت بیمار بستگی دارد.
پرسش های پرتکرار بیماران
بله، در سه ماهه دوم بارداری با نظر پزشک امکان‌پذیر است.
بله، برای نمونه برداری و بررسی گسترش سرطان استفاده میشود.
بسته به نوع بیمار، مثلاً در فتق یا کیست، احتمال عود وجود دارد ولی کمتر از جراحی باز است.
معمولاً بعد از یک روز می‌توان رژیم غذایی عادی را شروع کرد مگر اینکه پزشک دستور خاصی بدهد.
بله کمی گران‌تر است ولی به دلیل بستری کوتاه‌تر و بهبودی سریع‌تر معمولاً مقرون به صرفه‌تر است.
در اغلب موارد از بخیه جذبی استفاده میشود و نیازی به کشیدن نیست ولی پزشک در ویزیت بعدی وضعیت بخیه‌ها را بررسی می‌کند.
بله، مثلاً در حین برداشتن کیسه صفرا می‌توان فتق کوچک یا چسبندگی را هم درمان کرد.
